Mã thuật (Equestrian) hay thuật cưỡi ngựa. Người ta gọi là thú chơi quý tộc. Markus cho là chưa đủ và chính xác. Khái quát rộng hơn nên gọi là “tinh thần quý tộc”.
Nếu chỉ gọi là “thú chơi quý tộc”, dường như quá nâng cao quan điểm về sự “Đẳng cấp” hay phân biệt giai cấp. Điều mà tôi thật sự không thích ngay cả trong công việc kinh doanh thời trang may đo (tailoring) của mình.
Gọi là “tinh thần quý tộc” để trân trọng nguồn gốc của mã thuật và đề cao khía cạnh giá trị xúc cảm nhiều hơn.
Tôi đụng chạm nghiêm túc với ngựa lần đầu tiên vào một buổi trưa hè ở ngoại ô phía Bắc Paris năm 2018. Gia đình tôi cùng rủ nhau đạp xe một vòng xung quanh nhà của bố mẹ anh rể sau bữa ăn trưa ngoài vườn cùng rượu vang. Chúng tôi đã lượn xe len lỏi vào các khu vực nông trang của hàng xóm, băng qua dọc một bờ hồ, một cây câu đá và đến một con đường dài bạt ngàn lúa vàng óng.
Chúng tôi bất chợt nhận ra phía bên trái có một trang viên rào gỗ rộng lớn khoản hơn một hecta với những chú ngựa to cao tầm thấp hơn vai tôi. Đâu đó tôi nghĩ tầm 150cm. Thật ra sau này khi tôi biết nhiều về ngựa hơn thì đây không phải là chiều cao lý tưởng và những chú ngựa này có vẻ như là ngựa bản địa, khá mập mạp, ít cơ bắp.
Hai năm đại dịch trôi qua là lúc niềm vui du lịch đó đây của tôi bị gián đoạn lại. Một cách nào đó ngay khi Sài Gòn trở lại bình thường mới vào tháng 09 năm 2021, tôi tìm được một nông trang phía Tây Sài Gòn với những chú ngựa. Ban đầu tôi chỉ định tìm hiểu cưỡi ngựa để bổ sung kỹ năng cung thuật(archery).
Nhưng ngay từ lần đầu tiên cưỡi, tôi như cảm nhận được sự liên kết khó tả với giống loài này. Cảm giác sợ hãi dần bị lấn át bởi sự kết nối các giác quan, ý thức và trực giác một cách thích thú. Những chú ngựa đua thật sự to lớn và cơ bắp hơn các con ngựa Markus đã thấy ở Pháp năm nào.
Có lẽ bất cứ người nào cũng sẽ nghĩ cưỡi ngựa trông có vẻ dễ dàng cho đến khi cưỡi thử. Đây đúng là một kỹ năng khó cần học hỏi bài bản và dành nhiều thời gian thực hành.
Tôi bắt đầu tìm hiểu về mã thuật và tham gia vào các khoá học cưỡi ngựa trước khi có một trải nghiệm khó quên trong cuộc đời mình: sở hữu một chú ngựa Thuần Chủng(thoroughbred).
Không cần quá nhiều kiến thức để biết ngựa đã cùng đồng hành với con người xuyên suốt lịch sử phát triển của nhân loại từ công việc, chiến tranh đến thể thao và là một người bạn.
Thuật cưỡi ngựa(equestrian) được ghi nhận trong các thư tịch cổ Hy Lạp từ những năm 400 TCN và là nền tảng cho bộ môn cưỡi ngựa của giới quý tộc Châu Âu sau này. Điều khiến nhiều người không sai khi gọi đây là bộ môn “quý tộc”. Dễ có thể hiểu cho dù xét trong phạm trù chiến tranh hay văn hoá, giai cấp có ngựa cưỡi thường là những gia tộc giàu có.
Tại Trung Hoa, nhiều triều đại phong kiến, điển hình là nhà Nguyên(đế quốc Mông Cổ) cho đến nhà Minh(1368), cưỡi ngựa được xem là kỹ năng phải có của vương thất.
Tại Việt Nam cổ, bởi ảnh hưởng của Nho Giáo, mã thuật hay còn gọi là kỵ kỹ, cũng được xếp vào Quân Tử Lục Nghệ(6 kỹ nghệ của người quân tử).
Đứng từ góc độ hiện đại và trải nghiệm của bản thân, Markus cho rằng cưỡi ngựa ngoài là một môn thể thao vận động còn giúp chúng ta rèn luyện một tinh thần minh mẫn, cường tráng.
Việc giữ thăng bằng trên lưng ngựa là kỹ năng đầu tiên mà người cưỡi vấp phải. Điều này khiến bạn phải vận dụng không phải sức mạnh mà là sự dẻo dai, căng bền bỉ của vùng cơ lưng, cơ đùi. Một trong những nhóm cơ lớn quan trọng.
Mặt khác, việc điều khiển ngựa di chuyển đúng ý đồ là một thử thách lớn xuyên suốt hành trình của một người luyện mã thuật. Khác với xe, não bộ chủ ý đổi hướng và tự điều tiết cơ thể giữ thăng bằng, phản ứng của một con ngựa với nhiều tính huống là ngẫu nhiên và có thể mang tính bất chợt. Điều khiến bạn phải có một tâm lý vững chãi, trái tim quả cảm và khả năng xử lý tình huống.
Ở một mức độ cao hơn của tinh thần, cưỡi ngựa đòi hỏi người cưỡi phải có sự gắn kết và tương tác với một vật thể sống. Không phải một trái banh, một cây gậy hay một cỗ máy đã tối ưu vận hành từ công nghệ.
Ngày nay cưỡi ngựa có nhiều trường phái khác nhau: cưỡi biểu diễn(dressage) nơi các chú ngựa thực hiện bước nhảy kiêu sa như quý tộc hay nhảy rào (jumper) khi người cưỡi điều khiển ngựa nhảy thành thục với dáng đẹp và tiếp đất hoàn hảo qua các mức rào khác nhau.